وبلاگ شخصی مصطفی قدمی شهرضا

پاسخ خود آزمایی درس اول علوم وفنون دهم

توجّه: پاسخ ها نمونه وار تدوين گرديده است. شما همكاران گرامي مي توانيد با ورزش هاي ذهني وتاملات خويش در گم گوشه هاي متن، نكات ريز فراواني را استخراج كنيد؛ امّا آن چه مهم استرعايت برنامه ي درسي و ذائقه و نياز دانش آموزان است.

است. به بيان ديگر، هنگامي كه از متن، سخن مي گوييم، - » متن « ، 6 هر چيزي كه ذهن ما را به پويايي درآوردخواست ما فقط نوشته هاي روي كاغذ و كتاب نيست. صدايي كه مي شنويم، بويي كه حس مي كنيم، رويداديكه مي بينيم، مزه اي كه مي چشيم و چيزي كه لمس مي كنيم؛ هر كدام، متن به شمار مي آيند، اگر خواندهشوند، به آن ها متن هاي شنيداري يا خوانداري مي گوييم. در اين كتاب مقصود ما از متن، آثار شعر و نثرفارسي است.

ادب، - « معمولا مترادف يكديگر به كار مي روند. در نزد پيشينيان » ادبيات « و » ادب « 2 در زبان فارسي دو واژهبعدها ادب به دانش هايي .» شناختن اموري است كه آدمي به وسيله آن، خويش را از هر خطايي حفظ كنداطلاق مي شد كه آدميان بدان خود را از خطاي در سخن مصون مي داشته اند. اين دانش ها اقسامي دارد؛ ازجمله: صرف و نحو، بديع، معاني و بيان، قافيه، خط و ... هنوز هم اديب به كسي مي گويند كه با شيوه هايگوناگون سخن آشنا باشد.

7 واژگان / معنا - و محتوا، // بديع بيان معاني

1 متن ادبي است زيرا از كاربرد هنري زبان استفاده كرده است و نويسنده با بهره گيري از شگردهاي هنري -همچون تشخيص، استعاره، تشبيه و ... به زبان نقشي هنري بخشيده است. همچنين از تكرار موسيقايي آواها وعنصر خيال و احساس بهره گرفته است.

1 الف( متن الف، خبري است و هدف نويسنده فقط ارتباط و اطلاع رساني است. متن ب، ادبي است، داراي -عنصر خيال و عاطفه است و هم چنين از آرايه هاي تشبيه، استعاره و تشخيص بهره برده است.

ب(با بهره گيري از استعاره، تشبيه، تشخيص و كاربرد هنري زبان نثر ادبي خلق كرده است. همچنين از تكرارموسيقايي آواها و عواطف و احساس استفاده كرده است.

پاسخ خودارزيابي هاي درس دوم

6 يكي از آسان ترين و كاربردي ترين شيوه ها اين است كه متن از سه ديدگاه زبان، ادبيات و فكر، در سه قلمرو -بررسي شود: زباني ، ادبي، فكري

2 متن زبان ساده و قابل فهم دارد، نوشته امروزي است بيشتر از واژگان ساده استفاده شده است مثل: اسطوره، -لغت، افسانه، قصه و... از كلمات غيرفارسي نيز مثل قصه، ظاهرا، تاريخ، مضمون... بهره برده است. متن ادبينيست.

7 شعر منوچهري در قالب مسمط - مسدس سروده شده است. بخش اول، واژه هاي قافيه: خزان، رزان، وزان،رنگ رزان و گزان است. بخش دوم: بيايد، بپايد. رديف: است

وزن شعر - - -- uu—uu—uu -- --

شعر از آرايه هاي لفظي و تناسب هاي آوايي مثل واج آرايي: خ، ز، ي، در بيت اول، بهره برده همچنين از جناسناهمسان )مثل: خزان وزان، رزان و گزان استفاده كرده است. از آرايه تكرار: رزان، گل و چندان هم بهره برده.

1 تشبيه )آفتاب مثل تشت...( فلك نقاش: تشبيه، فلك: تشخيص، بوم آسمان: تشبيه، زمين مانند روپوش: -

تشبيه، سربه هم آوردن: كنايه از جمع شدن، اسرار استعاره از تاريكي و سياهي شب.

1 با قلمرو فكري ، محتواي اين بند بحث درس يك است ولي به طور مستقيم با قلمرو فكري ارتباط دارد. -

6 انَ الماء اوّل ما خلق الله. آب اولين چيزي بود كه خدا آفريد. -

آب از سرچشمه روشن و زلال سرچشمه مي گيرد و شاعر خطاب به همگان مي گويد اين آب زلال و پاكاست ما اين آب را گل آلود نكنيم زيرا ممكن است در پايين اين رود كبوتري در حال نوشيدن آب باشد شايد درپايين تر سيره اي پرهاي خود را در آب مي شويد شايد در ابادي پايين رود يك نفر روستايي كوزه خود را از آبپر مي كند تا آن را براي اهل خانه برد. با اين اوصاف نبايد آب را گل كنيم. زيرا ممكن است اين آب سوال و درحال حركت به سوي سپيداري مي رود تا خود را به آن برساند. شايد اين آب با تمام زلالي اش اندوه دلي را ازبين مي برد و به جاي آن شادي و نشاط را جاي گزين مي كند. در پايين دست اين آب شايد درويش و انسانفقيري تكه نان خشكي را درون آب فرو برده است. تا پس از نرم كردن آن، آن را بخورد.

شعر با تمام سادگي كه در آن به چشم مي خورد. داراي روح گسترده و جهان برتري است. در اين شعر كوتاهشاعر از شهر گمشده و سرزمين آرماني اش سخن مي گويد. اين جهان در نظر او يك روستا است. آب تمثيلياست براي تمام زندگي، گل نشانه نادرستي و كژي است. اكنون شاعر در مقام يك مرشد به همگان مي گويد. ايمردم زندگي را با ارزش بپنداريد و به آن ارج بگذاريد و با چيزهاي آلوده كننده و فاسد آن را آلوده نكنيد. زيراانسان هايي وجود دارند كه زندگي را دوست داشته و به اين زندگي دل خوش هستند. شاعر ما را به آشتي وصلح با طبيعت دعوت مي كن. )ذهني شادي گرا اختيارگرا خوش بيني فلسفيپاسخ خودارزيابي هاي درس سوم

كه لحن شعر روايي داستاني است( - - - ( » براي كشف لحن « 6 نگاهي كلي به متن از آغاز تا انجام يك باره خواندن تمام شعر بدون گسست. - - 

2 پيش از خواندن دقيق متن نگاهي كلي براي كشف لحن و آهنگ ضروري است. لحن مناسب با حال و هواي -شعر، لحن شاد و شوق انگيز است. آهنگ خوانش بايد به گونه اي باشد كه شنونده شادابي و خوش خبري وبشارت را احساس كند.

7 كنايه: جبهه واكرده: كنايه از گشاده رويي، روسفيد شدن: كنايه: از عهده كاري خوب برامدن -

تشبيه: چون گل

تشخيص: قطره آب / گل

مثل: دانه چون در آسيا افتد تحمل بايدش

مراعات نظير: آب، ابر، دريا، قطره / گلشن ، گل /

پاسخ خودارزيابي هاي درس سوم

كه لحن شعر روايي داستاني است( - - - ( » براي كشف لحن « 6 نگاهي كلي به متن از آغاز تا انجام 

2 يك باره خواندن تمام شعر بدون گسست. - - 

2 پيش از خواندن دقيق متن نگاهي كلي براي كشف لحن و آهنگ ضروري است. لحن مناسب با حال و هواي -شعر، لحن شاد و شوق انگيز است. آهنگ خوانش بايد به گونه اي باشد كه شنونده شادابي و خوش خبري وبشارت را احساس كند.

7 كنايه: جبهه واكرده: كنايه از گشاده رويي، روسفيد شدن: كنايه: از عهده كاري خوب برامدن -

تشبيه: چون گلتشخيص: قطره آب / گل

مثل: دانه چون در آسيا افتد تحمل بايدش

مراعات نظير: آب، ابر، دريا، قطره / گلشن ، گل / .

پاسخ خودارزیابی درس 4

در اول / پنداشتي: مي پنداشت - » مي « استمرار به جاي » ي« : 6 الف( كاربرد دستوري

- جمله ها كوتاه و قابل فهم

- به كارگيري اندر روي به جاي رو در رو

ب(تفاوت در شيوه ي گفتار و رعايت اصل بلاغت كلام و توجّه به حال مخاطب و موقعيت سخن است.

آب، گل، سرشتن « 2 قلمرو ادبي: شبكه معنايي ميان

تضاد: آب و گل

بهره گيري از تمثيل: آب و گل تو را نيكو مي داشته اند اما لگد كم خورده است براي بيان مفهوم: تربيت صحيحنشدن.

نكته » تربيت صحيح « قلمرو فكري: در اين حكايت نگرش تعليمي حاكم است و نويسنده براي بيان مقصود خوداي را ياداور مي شود كه خداوند اصل وسرشت نيكو به انسان مي دهد، منتهي بايد آن را خوب پرورش داد.

مفهوم را نويسنده به چاشني طنز آميخته است.

پاسخ خود ارزيابي ها : درس 5

ناميده مي شد. زبان - » فارسي « يا » پارسي « . 6 زبان ايرانيان پيش از اسلام كه ريشه و مادر زبان امروز ايران است

هايي كه در ايران و مناطق هم جوار آن، از قديم ترين روزگاران متداول بوده است. ويژگي هاي مشتركي دارند.مي نامند. از نظر تاريخي، زبان هاي ايراني را به سه دسته عمده » گروه زبان هاي ايراني « اين مجموعه زبان ها راتقسيم مي كنند: فارسي باستان، فارسي ميانه و فارسي نو.

2 پس از برافتادن ساسانيان، طاهريان نخستين دولت اسلامي ايران بودند. ادبيات فارسي دري هم به مفهوم -زبان درباري ساسانيان، زبان محاوره و مكاتبه مقامات » دري « . واقعي خود، تقريبا همزمان با اين دولت پديد آمددولتي بوده است.

7 شرقي غربي / شرقي : شمالي جنوبي / غربي: شمالي ) پهلوانيك ( جنوبي ) پارسي ميانه( - - -

پاسخ خود ارزيابي ها: درس 6

5 يعقوب ليث صفاري نه با زبان عربي آشنايي داشت و نه اجازه داد تا اين زبان در دستگاه حكومت او به كار -رود؛ به همين سبب، زبان فارسي دري كه خود مي فهميد و با آن سخن مي گفت، زبان رسمي قلمرو خود اعلامكرد. در پي آن، دولت ساماني، آل بويه و حكومت هاي كوچك ديگر پديد آمدند و زبان فارسي دري، فرصت وامكان يافت تا به عنوان زبان رسمي شناخته شود و در فضاي ادبي، سياسي و علمي رشد يابد. در زمان سامانيان،بخارا عمده ترين مركز فرهنگي به شمار مي آمد و بسياري از دانشمنداني كه در اين شهر مي زيستند، آثارارزنده اي به پارسي و عربي، در قلمرو فرهنگ اسلامي پديد آورند. بعضي از اميران ساماني، خود، صاحب فضل و

ادب بودند. آنها شاعران فارسي گوي را تشويق مي كردند و مترجمان را به ترجمه كتاب هاي معتبري به نثرفارسي بر مي انگيختند. با شكست سامانيان سلسله غزنوي در سال 716 هجري در شهر غزنه تشكيل شد.غزنويان نيز براي ماندگاري حكومت نوپاي خود ناگزير شدند زبان پارسي را رواج دهند.

2 نثر هم مانند شعر پارسي، رواج يافت و رونق گرفت و كتاب هايي در موضوع هاي گوناگون به زبان دري پديد آمد. نثر اين دوره، ساده و روان است و بيشتر به موضوع هاي حماسي، ملي و تاريخي توجه دارد و هنوز آوردناصطلاحات علمي و اشعار و امثال در آن رايج نبوده است. شاهنامه ابو منصوري، ترجمه تفسير طبري، تاريخبلعمي.نام نهاده - » پدر شعر فارسي « 9 شعر پارسي در اين دوره به دست رودكي، بنياد نهاده شد؛ به همين سبب او رابود. حماسه ملي ايران و شعر » غنايي « و » مديحي « ،» حماسي « ، اند. رايج ترين انواع شعر فارسي در اين دوره

حماسي با فردوسي به اوج رسيد. شعر مدحي يا مديحه سرايي نيز كه از آغاز ادب فارسي به پيروي از شعر عربي

معمول گشت. شعر غنايي با دو شاعر مشهور، رودكي و شهيد بلخي، قوت و استحكام يافت. شعر حكمي واندرزي )تعليمي( هم در اين دوره به وجود آمد ولي در دوره سلجوقيان به پختگي رسيد. آوردن موعظه ونصيحت در شعر پارسي از آغاز قرن چهارم معمول گرديد. داستان سرايي وقصه پردازي و آوردن حكايت ها ومثلها نيز در شعر اين دوره آغاز گشت.

1 دانش آموزان با توجه به ميزان درك و دريافت خويش از آموزه هاي درس، اين فعاليت را مي بايست انجام دهند. فايده ي اين گونه تمرين ها، تبديل كردن سواد خوانداري و حافظه بنياد به سواد بصري است. اين كار برژرفايي و تعميق آموخته ها كمك مي كند.

پاسخ خودارزيابي ها: درس 7

واژه آرايي: سخن، بود / تلميح به باور گذشتگان - ،» ن« 6 داراي قافيه و رديف ساده است: استفاده از واج آرايي

زباني : سادگي زبان شعر / كمي لغات عربي / استفاده از لغات كهنه و مهجور ) بسود انبان .....

2 نثر دوره غزنوي: -

-6 افزايش كلمات عربي نسبت به دوره قبل )ساماني

-2 توصيفات جزئي و فراوان

-7 اول افعال )برفتم، بخواند، بياورد( » ب« به كاربردن

-1 به كاربردن را در معني هنگام چهاردهم صفر را

-1 به كاربردن را به معني براي : مرا حكايت كردند

-1 جمله هاي كوتاه.

9 نثر غزنوي: -

-6 افزايش كاربرد لغات عربي

-2 .» در « به جاي » اندر « كاربرد

-7 جا به جايي اجزاي جمله: رسولي آمد از روم.

-1 به كاربردن كلماتي امروزه رواج كمتري دارند: طيره، بارداد، خدايگان

-1 اول فعل ماضي ساده. » ب« كاربرد

پاسخ خودارزيابي ها: درس هشتم

6 موضوع قابل توجه در شعر نيمه دوم قرن ششم، علاقه مندي شاعران به سرودن غزل هاي لطيف و زيباست. -

انوري و هم سبكان او در آوردن مضامين دقيق در غزل بسيار كوشيدند. تحولي كه سنايي و انوري در غزل ايجادكردند، باعث شد كه در قرن هفتم، شاعران بزرگي در غزل ظهور كنند و اين نوع از شعر فارسي را به اوجبرسانند. در شمال غرب ايران دسته اي از شاعران ظهور كردند كه كار آنان در ادب فارسي، تازگي داشت. ايندسته كه شاعران معروف آذربايجان بودند )خاقاني، نظامي و...( سبك شعر فارسي را از آنچه در ديگر نواحي ايرانيا پيش از آنان رايج بود، متمايز ساختند. سبك شعر در نيمه دوم قرن ششم و اوايل قرن هفتم متحول شد ودر شعر فارسي شد. شعر اين » سبك عراقي « عمدتا با شيوه شاعري پيش از آن، متمايز گرديد و مقدمه ظهور

دوره از نظر سبك گويندگي و موضوع، تنوع يافت و در شاخه ها و رشته هايي همچون مدح، هجو، طنز، وعظ وحكمت، داستان سرايي، تغزل و حماسه به كار گرفته شد. تحول روحي و معنوي سنايي، آغازي براي دگرگونيعميق در شعر فارسي گرديد. آن چنان كه به پيروي از وي بسياري از شاعران به تصوف و عرفان روي آوردند و ازجمله شاعراني بزرگي چون عطار و مولوي ظهور كردند. با خروج شعر از دربارها و ورود آن به خانقاه ها دامنهموضوعات آن، گسترش يافت. حكمت و دانش و انديشه هاي ديني نيز در شعر اين دوره، تاثيري عميق بخشيد وجزئي از مضامين شعري شد.

2 دوره اول: -

-6 سادگي فكر و رواني كلام در شعر است

-2 شاعران بيش تر به واقعيت بيروني نظر داشتند

-7 آوردن تركيب هاي تازه، تشبيهات گوناگون و به كارگيري انواع توصيف از خصيصه هاي ديگر شعر ايندوره است.

دوره دوم:

-6 تا حدود نيمه دوم قرن پنجم و آغاز قرن ششم، شعر پارسي همچنان تحت تاثير سبك دوره ساماني وغزنوي است، يعني سخن شاعراني چون ناصر خسرو قبادياني يادآور سروده هاي سخنوران قرن چهارماست.

-2 گروهي از شاعران اين دوره، در عين تقليد از پيشينيان، هر يك ابتكارات و نوآوري هايي دارند كهباعث دگرگوني و تحول در سبك سخن فارسي شد.

-7 تاثير پذيري برخي از شاعران از ادبيات عرب و مضامين شعري آن بوده است.

7 گسترش عرفان و تصوف، شكل گيري دولت سلجوقي و بهره گيري از دبيران و نويسندگان تربيت يافته در خراسان و عراق؛ چنان كه كم تر نامه و منشور و فرماني به زبان عربي نگاشته مي شود و بدين سان مجموعههاي مشهوري از متون نثر پارسي پديد آمد.

-1 اين فعاليت توليدي در اصل فرصتي است براي پرورش مهارت طراحي ذهني و نگارش متن كه معمولاً

دانش آموزان در تهيه ي روزنامه هاي ديواري، چنين تجربه هايي دارند؛ اين گونه دست ورزيها

تجربه هاي ياددهي يادگيري مناسبي است كه خلاقيت و قدرت آفرينش و توليد زباني در دانش –

آموزان را رشد مي دهد.

پاسخ خودارزيابي ها: درس نهم

6 الف( 6 قالب شعري مثنوي 2 رواج داستان سرايي 7 توجه بيشتر به آرايه هاي ادبي 1 خوش آهنگي شعر - - - - -

نسبت به سبك دوره اول

ب( 6 كاهش سادگي و رواني كلام )حركت به سوي دشواري

2 اطناب )توصيفات فراوان(، رواج نثر داستاني تمثيلي، استفاده از تركيبات دشوار )كليله و دمنه (

كارگاه تحليل فصل دوم

- - - - - 6 شعر رودكي: 6 زبان شعر ساده و نرم 2 سادگي و كوتاهي جمله ها 7 وجود واژگان كهن: خنگ، زي 1

كمي واژگان غيرفارسي

شعر منوچهري: 6 سادگي، كوتاهي جمله ها 2 وجود واژگان كهن: خميگي، فرو هل، محمل، نماز شام، تبيره - -زن. 7 زبان شعر ساده -

2 تاريخ بلعمي: 6 بهره گيري از تلميح 2 بهره گيري از تكرار - - -

اسرارالتوحيد: 6 بهره گيري از موسيقايي حروف 2 بهره گيري از مراعات نظير: درزي ندوزد قبا 7 بهرهگيري از كنايه: گليم سياه كنايه از بدبختي 1 سادگي -

مرزبان نامه: 6 بهره گيري از كلمات هم وزن و هم آهنگ: مشكور، مقبول، مبرور 2 بهره گيري از تشبيه: - -

غرقاب فنا، پيرايه عفاف، آبكينه امل، استفاده از استعاره: ديوار فراغت

7 گرشاسپ نامه: قلمرو فكري: شعر در ظاهر توصيف يك شهر زيبا است در پايان به بيان اعتقادات و باورهاي -

مردمي پرداخته است.) عيني ، طبيعت گرا(

آغاجي: موضوع عيني و طبيت گر است. تشبيه برف به كبوتري كه از ترس باز راهش را كم كرده است. )طبيعتگرا و عيني است.

انوري: 6 ذم شبيه به مدح است 2 عيني است 7 طنز است.

مصطفی قدمی شهرضا