وبلاگ شخصی مصطفی قدمی شهرضا

4)چرا در عصر حافظ، قالب قصيده از رواج افتاد؟

چون آثار خرابي هاي مغولان تاتار به حدّي بود كه ديگر شاعران از قالب قصيده كه مهمترين قالب براي ستايش بزرگان است استفاده نمي كردند يعني شاعران انگيزه اي براي ستايش شاهان نداشتند و اگر قصيده اي هم مي گفتند در مدح اهل بيت پيامبر(ص)بود.

 5)عمده ترين موضوع ها و مضامين قصيده در عصر حافظ را بيان كنيد.

در اين دوره قصيده رو به ضعف و كسادي گذاشته بود و اگر قصيده اي سروده مي شد، بيشتر به موضوعات و مضاميني از قبيل حمد خدا ، نعت رسول اكرم(ص) ، مناقب امامان شيعه ، عرفان ، حكمت ، شكوه و شكايت ، موعظه و مسائل اجتماعي ، هجو و هزل و مقداري هم مدح شاهان و صاحب منصبان اختصاص مي يافت.

 6)زبان شعر در عصر حافظ چه كيفيّتي داشت؟

زبان شعر اين دوره ، جز در سروده هاي برخي از شاعران مانند حافظ ، خواجو ، رو به سقوط و تباهي است‌. اين تباهي و كم مايگي هم در لفظ پيداست و هم در ساخت و بافت كلام . گسترش و عموميت يافتن شعر و ادب در كوچه و بازار و در ميان افراد نافرهيخته ، به اين ناپختگي دامن مي زد.

7)نام ديگر كتاب عشاق نامه چيست و اين كتاب در چه زمينه اي است؟

ده نامه – عرفاني

 8)شعر شراب بي خودي را با شور عشق از ادبيات سال اول مقايسه كنيد.

خودآزمايي هاي نمونه ي بخش اوّل                               ص 29

 1)سبب تشتت و پراكندگي فرهنگي در زمان حكومت ايلخانان چه بود؟

سبب عمده ي آن حكومت قوم بيگانه ي تاتار و خون ريزي هاي ناشي از آن بود.

2)پيامدهاي فتنه ي مغول را در فكر وانديشه و زندگي اجتماعي بنويسيد؟

پريشاني انديشه، سستي گرفتن بنيان هاي فلسفي،رواج خرافات و بي مسئوليتي،  دل سپاري به قضا و قدر وگسترش روح تسليم و بي توجّهي به دنيا را تا حد زيادي مي توان از پيامد هاي فتنه ي مغول دانست.  

3)علت آزادي مذاهب در عصر حافظ چه بود؟

به دلبل بي عقيدگي برخي از ايلخانان و بي تعصّبي بعضي ديگر، گروه ها توانستند مذهب و اعتقاد خود را آزادانه آشكار كنند.

 4)تقليد در شعر حافظ چگونه جلوه گر شده است؟

نخست تقليد از شيوه و سبك استادان پيشين و ديگر،جواب گويي شعرهاي مشهور پيشينيان غالباً بر همان وزن و قافيه.

 5)دو شاعرتوانا درزمينه ي طنز و انتقاد اجتماعي ازعصر حافظ را نام ببريد؟

عبيد زاكاني _ بُسحاق اطعمه

 6)حديقه ي سنايي با كدام اثر فخرالدّين عراقي هم وزن است؟

عشاق نامه

7)موضوع كتاب لمعات عراقي چيست؟

عرفان و سيروسلوك عارفانه است.

 8)اشعةاللّمعات از كيست و در چه زمينه اي است؟

جامي _ شرح اللمعات عراقي

 9)درباره ي تأثير خواجوي كرماني بر سبك حافظ توضيح دهيد؟

خواجو با حافظ دوستي و ارتباط نزديك يافت و چون به سال وتجربه ي شعري بر حافظ پيشي داشت،بر شعر و انديشه ي وي پرتو تعليم افكند.به همين سبب در ديوان خواجه بسياري از ابيات و غزل ها را مي بينيم كه به تقليد يا استقبال از خواجو سروده شده است.

  10)مناظره هاي خواجوي كرماني را نام ببريد؟

رسالة اللباديه : در مناظره ي ني و بوريا

سبع المثاني : در مناظره ي شمشير و قلم

مناظره ي شمس و سحاب

 11)موضوع قصيده هاي ابن يمين چيست؟

مدح و منقبت امامان شيعه.

 12)اين توضيح درباره ي كيست؟«شاعر و نويسنده ي طنز پرداز و شوخ طبع سده ي هشتم كه در قزوين زاده شد».

عبيد زاكاني

 13)طنزهاي عبيد زاكاني چه ويژگي هايي دارد؟

اغلب خنده آور و گاهي ركيك است.

14)پيام دو بيت زيراز سيف فرغاني را بيان كنيد.

من ني ام شاعركه مدح كس كنم هر شاه را

                                                 از براي  حق  نعمت  پند  دادم  اين  قَدَر

خير و شرّ كس نگفتم از هواي طبع و نفس

                                                 مدح و ذمّ كس نكردم از براي سيم و زر

او اثير دنيا نيست و به خواطر دنيا كسي را ستايش نميكند(دوري از هواي نفس)

15)مثنوي هاي هفت اورنگ جامي را با ذكر موضوع هر يك نام ببريد.

سلسلة الذهب : در ذكر حقايق عرفاني‌‌ ؛

سلامان و ابسال : منظومه اي تمثيلي حاوي اشارات اخلاقي و عرفاني؛

تحفة الاحرار: در پند و نصيحت همراه با حكايت ها و تمثيل هاي زياد؛

سبحة الابرار: در ذكر مراحل سلوك و تربيت نفس؛

يوسف و زليخا : نظم داستان مشهور يوسف و زليخا كه مختصر آن در قرآن هم آمده است.

ليلي و مجنون : داستان معروف ليلي و مجنون كه نظامي هم آن را به نظم در آورده است.

خردنامه ي اسكندري : در ذكر موعظه و نصيحت از زبان فيلسوفان يونان.

 16)دو نمونه از بهترين نسخه هاي ديوان حافظ و شرح هاي نوشته شده بر آن را نام ببريد.

قاسم غني _ شرح غلامحسين يوسفي _ شرح خليل خطيب رهبر

خود آزمايي هاي نمونه ي درس دوم                        ص 21

 1)قصايد«خواجوي كرماني»چه موضوعات و مسائلي را در بر دارد؟

بخشي در توحيد و نعت و منقبت معصومين وبخشي در زهد و پند و پاره اي هم به انظمام بيش تر قطعاتش در بر گيرنده ي مطالب و مسائل اجتماعي و انتقادي است.

 2)غزل هاي«ابن يمين»چه مضموني دارد؟

به شيوه ي معمول شاعران،عشق و دل دادگي است.

 3)در دو بيت زيراز«ابن يمين» كدام ويژگي ستوده شده است؟

دوقرص نان اگر از گندم است اگر از جو

                                            دوتاي جامه اگر كهنه است اگر از نو

هزار   بار   نكوتر    به  نزد    ابن يمين

                                            ز  فرّ  مملكت  كي قباد  و كي خسرو

قنائت پيشگي _ بي اعتباري دنيا

 4)«سيف فرغاني»از قالب قصيده به چه منظور بهره برده است؟

براي بيان انتقاد هاي كوبنده و طرح ديدگاههاي اجتماعي و اخلاقي خويش سود برده است.

 5)ذوق و هنر عبيد زاكاني در چيست و چگونه جلوه گر ميشود؟

در نكته يابي و انتقادهاي ظريف اجتماعي جلوه ميكند.

 6)منظومه ي«موش وگربه»ي عبيد ازنظرزبان وبيان چگونهاثري است.

حكايتي _ تمثيلي _ انتقادي _ سياسي .

 7)علت تندي و گزندگي زبان طنز عبيد را بيان كنيد؟

اين تندي و پررنگي واكنشي دربرابرشدّت فساد و تباهي هاي روزگار شاعر است.

 8)بيت زير به كدام ويژگي«موش و گربه»عبيد اشاره دارد؟

غرض از موش و گربه برخواندن

                                           مدّعا    فهم    كن    پسر    جانا

رندانه و زيركانه بودن و سياسي بودن اثر را نشان ميدهد

 نكات مهم درس دوم

 خواجو به دليل هنر نمايي هايش در عالم شعر به نخل بند شاعران شهرت يافت

 آثار خواجو شامل: ديوان _ شش مثنوي _ آثارمنثور

شش مثنوي خواجو شامل :    سام نامه _ هماي و همايون _ گل و نوروز _     روضة الانوار _ كمال نامه و گوهر نامه مي باشد.

 آثار منثور خواجو شامل : رسالةاللباديه در مناظره ي ني و بوريا _ سبع المثاني در مناظره ي شمشير و قلم _ مناظره ي شمس و سحاب مي باشد.

 خواجو در قصيده از سنايي، در غزل از سعدي و در حماسه از فردوسي تقليد كرده است و در داستان غنايي، نظامي را سرمشق خود قرار داده است.

 ابن يمين شاعر شيعه مذهب عصر سربداران است.و درقريه ي فريومد،آبادي اي از ولايت جُوين خراسان، زاده شد.

 مضامين ابن يمين از نتايج حكمت عملي مايه مي گيرد و در قالب تشبيهات و تمثيلات بديع عرضه مي شود.

 غزل هاي سيف بيش تر در جواب سعدي شيرازي است.

 آثارمنثورعبيد شامل :  اخلاق الاشراف _ صد پند _ رساله ي دل گشا‌ _        رساله ي تعريفات مي باشد.

 عبيد براي پرداختن هزليّات خود، به سعدي و سوزني نظر داشته است.

 قصايد سيف فرغاني بيشتر در استقبال از سخنوران ناموري چون رودكي،انوري، خاقاني،سنايي،عطار و كمال اصفهاني گفته شده است.

 منظومه ي موش و گربه حكايتي تمثيلي است و عبيد در آن از وضع جامعه و دو طبقه ي حاكمان و قاضيان را مورد انتقاد قرار مي دهد.

 چهره ي ادبي ممتاز عبيد را بايد در آثار طنزآميز او ديد.

 خودآزمايي هاي نمونه ي درس سوم                        ص 29

 1)درباره ي تأثيرقرآن و معارف آن برذهن و زبان حافظ توضيح دهيد؟

اوازهمه ي علوم قرآني،ازقرائت وتفسيرگرفته تا كلام وفلسفه وعرفان،بهره داشت.

حتّي شگرد شاعري وسبك ويژه ي بيان خود را از قرآن كريم آموخته بود و در آگاهي از زير و بم الفاظ و معاني و مفاهيم از آن الهام مي گرفت.

 2)درديوان حافظ مقصود از محتسب كيست وچرا حافظ وي رابه اين نام خوانده است؟ 

امير مبارز الدين محمّد _ به خواطر رياكاري ها و عوام فريبي هاي او با كنايه و تمسخر او را محتسب مي خواند.

 3)در مورد لحن حافظ وشيوه ي مبارزه ي اوبا نابه ساماني هاي جامعه توضيح دهيد.

لحن حافظ گزنده و تلخ و توأم با نيشخند و كنايه آميز است و در آن مايه اي از خيرخواهي و اصلاح طلبي هم ديده مي شود.گويي حافظ پس از سيف فرغاني و عبيد و ابن يمين،با رندي و هوشياري و فرزانگي خويش شيوه ي تازه اي براي مبارزه با نابه ساماني ها و بداخلاقي هاي جامعه برگزيده است كه به مانند بيان شاعرانه ي او تازگي دارد.

 4)درباره ي نحوه ي نگاه ونگرش حافظ به زندگي توضيح دهيد.

جوان شيرازي وقتي به علم و ادب روي آورد،هرگز دانش خود را دست مايه ي مال اندوزي قرار نداد.حتّي پس از آن كه در پرتو موقعيّت خود مورد توجه حاكمان وفرمانروايان فارس شد و به دربار ابواسحاق اينجو و شاه شجاع مظفّري راه يافت و از عنايت ويژه ي حاجي قوام الدّين،كلانتر شيراز،برخوردار گرديد،باز ناداري و نيازمندي ازسر او دست بر نداشت.

 5)غزل هاي اجتماعي حافظ چه ويژگي هايي دارد؟

درغزل اجتماعي حافظ،فرهنگ گذشته ي ايران با همه ي كمال ايراني اسلامي خود رخ مي نمايد. گويي حافظ در تلفيق دو فرهنگ ايران و اسلام به مانند استاد و حكيم فرزانه ي توس،ابوالقاسم فردوسي،به توفيق بيش تري دست يافته است.

 6)يك غزل از حافظ و سعدي را با هم مقايسه كنيد و درباره ي سبك،  زبان و درون مايه ي آن دو گفت و گو كنيد.

 7)اشعةاللّمعات از كيست و موضوع آن چيست؟

جامي _ شرح و توضيح لمعات فخرالدين عراقي

 8)كدام اثر جامي به پيروي از گلستان سعدي نوشته شده است؟

بهارستان

 نكات مهم درس

خواجه شمس الدّين محمّد شيرازي كه ما او را به نام حافظ و لقب لسان الغيب    مي شناسيم، در حدود 726ه. در شيراز زاده شد.

 از ميان پادشاهان معاصر حافظ، شاه شيخ ابواسحاق با او به حرمت رفتار ميكرد.

 سرمشقان حافظ در غزل سرايي بيش تر         سعدي شيرازي، كمال اصفهاني،  سلمان ساوجي و خواجوي كرماني مي باشند.

يكي از ابتكارات حافظ در غزل  تلفيق غزل عاشقانه و عارفانه مي باشد.

 حافظ بيشترين غزل هاي خود را در مبارزه با رياكاري و عوام فريبي با لحني نيشدار و گزنده خطاب به امير رياكار مظفّري سروده و با كنايه و تمسخر او را محتسب خوانده است.

 خودآزمايي هاي نمونه ي درس چهارم                               ص 35

 1)دلايل رونق تاريخ نويسي را در دوران حاكميت مغول و تيمور بنويسيد.

نخست مغولان و تيموريان به ويژه شخص تيمور به تثبيت و ضبط وقايع و كشور گشايي ها و باقي نگه داشتن نام و آوازه ي خويش از اين راه بسيار علاقه مند بودند و به همين دليل ، مورّخان را حمايت و تشويق مي كردند . ديگر آن كه برخي از فرزانگان ايراني ، از بيم آن كه مبادا ارزش هاي فرهنگي و تاريخي ايرانيان دست خوش حوادث شود و از ميان برود و هم براي آن كه مظلومييت اين ملت در اوراق تاريخ به ثبت رسد ، به نگارش جريان وقايع گذشته و حال اقدام مي كردند و از شوق و رغبت ايلخانان براي ارضاي حسّ نام جويي خويش سود مي بردند .

 2)شيوه ي نويسندگي در عصر خواجه رشيدالدّين چگونه بود؟

به شيوه هاي نويسندگي دوره هاي قبل ادامه پيدا كرد.نويسندگان متكلّف از بكاربردن واژه هاي تركي كه در اثر حضور و حكومت بيگانگان در فضاي فرهنگ وتاريخ ايران رو به فزوني بود ، روي گردان نبودند. بنابراين ميزان استفاده از واژه هاي بيگانه ي تركي كه از دوره ي پيش آغاز شده بود ، افزايش  يافت البته وجود  پاره اي از واژه هاي تركي در زبان فارسي نمي توانست فارسي زبانان را با مشكل عمده اي روبرو سازد : به خصوص كه بيشتر اين واژه ها بعدها فراموش شد و از قلمرو زبان فارسي رخت بربست.

 3)درباره ي ويژگي نثر تاريخ جهان گشا توضيح دهيد.

نثر جهان گشا مصنوع و دشوار و در همان مسير كلّي نثر فارسي در سده ي هفتم هجري است و در آن لغات عربي و واژه هاي مغولي زيادي به كار نرفته است.

 4)جامع التواريخ از نظر نوع نثر چه ويژگي هايي دارد؟

 اين كتاب با نثري پخته وعالمانه نوشته شده  و اگر از پاره اي لغات تركي و مغولي كه در روزگار او و در دستگاه اداري مغولان رايج بوده است بگذريم ، نثر خواجه به سبب سادگي و استحكام آن قابل توجه و از نمونه هاي سالم نويسندگي در سده ي هشتم هجري است.

    5)تاريخ جهان گشا را از نظر نوع نثر و سبك نويسندگي با تاريخ بيهقي مقايسه كنيد.

تاريخ جهان گشا نثر فني و مصنوع دارد اما تاريخ بيهقي نثري بينابين حد فاصل نثر مرسل يا ساده دارد.

 6)موضوع تاريخ جهان گشا چيست؟

شرح ظهور چنگيزخان و احوال فتوحات او و تاريخ خوارزمشاهيان و فتح قلعه هاي اسماعيليه و حكومت جانشينان حسن صبّاح.

جامي در مثنوي هايش از نظامي تقليد مي كرد.  و هفت اورنگ خود را دقيقاً در برابر خمسه سروده است.

 آثار جامي  شامل ديوان و هفت اورنگ مي باشد.

 هفت اورنگ مثنوي هاي زير را شامل مي شود

سلسلةالذهب _ سلامان و ابسال _ تحفةالاحرار _ سبحة الابرار _ يوسف و زليخا _ ليلي و مجنون _ خرد نامه ي اسكندري.

آثار منثور جامي شامل : بهارستان _ نفحات الانس  _ اشعّة اللّمعات   را شامل    مي شود.

 خودآزمايي هاي نمونه ي درس پنجم                                  ص 47

 1)چه عواملي سبب مهاجرت شاعران ايراني به هند شد؟

شاعر نوازي و ادب گرايي سلاطين بابري هند با بي مهري شاهان صفوي به شعر و شاعري هم زمان شده بود .

 2)در عصرصائب،قالب عمده ي شعر و موضوع آن چه بود و چه تفاوتي با گذشته داشت؟

در اين دوره، قالب عمده ي شعر از لحاظ  كميّت هم  چنان غزل است و موضوع آن سخن دل و بر خلاف عصر مولانا و حاحظ ، بار ديگر خود شاعر و تمنيّات او در مركز توجّه قرار گرفته است.

 3)ويژگي هاي سبك شعر را در عصر صائب بيان كنيد.

حس آميزي – جان بخشي – استفاده از ضرب المثل و تشبيه تمثيل – استفاده از زبان و الفاظ محاوره – توجّه به تجربيات ساده روزمره ي زندگي – رواج نوعي حكمت و استدلال عاميانه – خيال پردازي هاي غريب و بي سابقه.

 4)پدر مرثيه سرايي در ادب فارسي كيست و علت شهرت او چيست؟

محتشم كاشاني –– به علت تركيب بند مشهور او در ذكر واقعه ي كربلا.

 5)در بيت زير، كدام يك از ويژگي هاي شعري عصر صائب ديده مي شود؟ توضيح دهيد.

 اظهار عجز در بر ظالم روا مدار        

                                                 اشك كباب موجب طغيان آتش است

تجربيات  ساده ي  روزمره ي  زندگي  يعني همان طور كه اشك  كباب«چربي» باعث افزايش شعله ي آتش مي شود گريه ي انسان هاي مظلوم در برابر ظالمان هم باعث افزايش ظلم ظالم مي شود .

 6)مثنوي ناتمام فرهاد و شيرين را چه كسي سرود؟ اين مثنوي را چه كسي كامل كرد؟

وحشي بافقي ––  وصال شيرازي .

منبع: http://www.adibane85.blogfa.com/post-15.aspx