شمشير مفقره : يعني شمشيري كه شيارهاي با ريك با عمقي اندك يا حفره هايي در وسط تيغه دارد و شيارها از وسط تيغه به سمت بيرون كشيده شده است . به شمشير امام علي (ع) ذوالفقار مي گفتند چون روي تيغه آن حفره هايي (گودي هايي) كوچك و زيبا داشت كه گويا جهت تزئين ايجاد شده بود . نيز گفته اند روي تيغه آن ازكنار دسته تا نوك آن شياري باريك و بلند بود كه شيارهاي باريك از آن شيار بلند به سمت دم و پشت ( 18 شيار ) در دو طرف ايجاد شده بود . بنابر اين فقار يعني بريدگيها ، شيارها ، گوديها و به معنايي گوديهاي كمر .
اين معنا هيچ شباهتي به دو تيغه داشتن ندارد . تنها اين شهر آشوب در كتاب مناقب آل ابي طالب ( ج 3 ، ص 290 ) گفته است « و كان ذوالفقار ذا شعبتين = ذوالفقار دو تيغه داشت » كه به نظر مي لآيد كه برداشت او از ذوالفقار است .
در روايتي منسوب به امام صادق (ع) آمده است كه ذوالفقار بدين جهت نام گرفت كه در وسط تيغه ، در طول آن شياري بود كه آن را به مهره هاي كمر تشبيه كرده بودند . ( علل الشرايع ، ج 1 ، ص 160 ؛ مناقب ، ج 3 ، ص 340 ) . نيز در روايتي ديگر منسوب به امام صادق (ع) آمده است كه بدان علت به شمشير علي (ع) ذوالفقار مي گفتند كه آن را به هر كسي مي زد ، در دنيا از زندگي و در آخرت از بهشت محروم مي شد . ( مناقب ، ج 3 ، ص 339 ) ، همچنين صدوق در « من لا يحضره الفقيه ، ج 4 ، ص 178 » گويد ‹‹ ذوالفقار شمشيري بود كه پيامبر (ص) به علي (ع) داد و بدين جهت اين نام گرفت كه در
پشت آن مهره هايي چون مهره هاي كمر انسان وجود داشت يا بدين جهت كه كمر كفار را قطع مي كرد . به نوشته يعقوبي ( تاريخ ، ج 2 ، ص 88 ) درازاي ذوالفقار هفت وجب و عرض آن يك وجب بود و در وسط آن شياري بود در تمام طول آن . به گفته اصمعي ذوالفقار هجده شيار (فقره) داشت ( طبري ، ج 7 ، ص 596 ؛ مناقب ، ج 3 ، ص 340 ) .

 

ذو الفقار

ذوالفقار» شمشیری شگرف است که ابتدا متعلق به رسول اکرم(ص) بود و آن حضرت در جنگ احد وقتی که شمشیر علی بن ابی طالب(ع) در گرماگرم نبرد شکست، آن را به او بخشید و از همان زمان این شمشیر وجهه ای مقدس یافت. در وجه تسمیه این شمشیر گفته اند: پشت آن خارهای پست و بلندی مانند ستون فقرات آدمی داشته است. 1

علامه مجلسی(ره) از مناقب ابن شهر آشوب نقل می کند که آیه 25 سوره حدید «وَاَنْزَلنا الحَدِید فِیهِ بَأسٌ شَدِید وَمَنافِع لِلناسِ» اشاره به ذوالفقار دارد که از آسمان برای پیامبر(ص) نازل شد2 و ایشان آن را به حضرت علی (ع) بخشید. در مورد منشأ ذوالفقار اقوال دیگری هم هست؛ از جمله آن که در جنگ بدر حضرت علی (ع) آن را پس از کشتن صاحبش «عاص بن منبه سهمی» به دست آورد3، یا جزو هدایای بلقیس به حضرت سلیمان (ع) بود، 4و یا ذوالفقار در روز بدر به دست پیامبر (ص) رسید وآن را به حضرت علی (ع) بخشید. این شمشیر سپس به امام حسن(ع) و بعد از او به امام حسین (ع) و سرانجام به حضرت مهدی (عج) به ارث رسید. 5

از حضرت صادق (ع) درباره علت نامیده شدن آن به ذوالفقار پرسیدند، حضرت صادق(ع) فرمود: زیرا ضربتی با آن به هیچ کس نزد، مگر آن که در دنیا از حیات و در آخرت از بهشت محرومیت یافت. 6

در کتاب های الارشاد شیخ مفید والأمالی شیخ طوسی با ذکر سند از حضرت صادق (ع) آمده است: در روز جنگ احد فرشته ای که نامش رضوان بود، از آسمان ندا در داد که « لا سَیْفَ اِلاَّ ذُوالفَقار وَلا فَتی اِلاَّ عَلی7همین حدیث را «سمعانی» در کتاب فضایل الصحابه، وابن بطّه در کتاب الابانه نقل کرده اند، با این تفاوت که به جای غزوه «احد»، غزوه «بدر» گفته اند. 8

درروایتی ازامام صادق(ع) نقل شده است «و شمشیر آن حضرت هنگام ظهور، همان شمشیر پیامبر «ذوالفقار» است».9

پی نوشت ها:

1. ر.ک: علل الشرایع، ج 1، ص 160

2. الکافی، ج 1، ص 235؛ ر.ک: مستدرک، ج 3، ص 309

3. ر.ک: ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 14، ص 169

4. بحارالانوار، ج 42، ص 57

5. ر.ک: من لایحضره الفقیه. ج 4، ص 418

6. المناقب،ج 3، ص 592، بحارالانوار، 42، ص 58

7. الارشاد، ج 1، ص 82 و 68، 78: الأمالی طوسی، ص 547

8. المناقب، ج 3، ص 296

9. الغیبه. ج 307، ح 2